Sinh con ra, cha mẹ nào cũng mong cho con lớn lên thông minh khỏe mạnh, tuy nhiên vẫn có những trường hợp ngoài mong muốn đó vì gặp phải một số căn bệnh hoặc dị tật khó chữa ngay từ khi sinh ra. Một trong số đó là hội chứng liên quan đến não bộ và vận động cơ thể – Chứng bại não.
Đây là không phải là bệnh tuy nhiên nó lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả cuộc đời của đứa trẻ. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi xin phân tích sâu về một thể của bại não đó là bại não thể múa vờn hay còn gọi là bại não thể loạn động.
Bại não thể múa vờn là gì?
Bại não thể múa vờn hay loạn động (athetoid hay dyskinetic cerebral palsy) thường do tổn thương các nhân vùng nền não, đó là các động tác bất thường không chủ động của tay, các ngón tay, chân, có thể cả thân mình. Khoảng 5-10% trẻ bại não ở thể múa vờn, thường xuất hiện ở năm 2 tuổi.
Bại não thể múa vờn gặp ở trẻ trai nhiều hơn trẻ gái. Có một tỷ lệ lớn trẻ bại não thể múa vờn liên quan đến tình trạng sinh non và trẻ bị vàng da tan máu kéo dài sau sinh gây ngộ độc bilirubin ở các nhân não và các tổ chức thần kinh ngoại biên.
Biểu hiện, dấu hiệu
Trẻ có những cử động chậm, xoắn hay có những cử động nhanh của bàn chân, cánh tay, bàn tay hay các cơ ở mặt. Tay và chân cử động lộn xộn, không có mục đích. Nếu muốn cử động theo một mục đich thì phần cử động thường nhanh và quá tầm. Trẻ giữ tư thế thăng bằng kém và rất dễ ngã.
Trẻ bị rối loạn về chức năng vận động do tổn thương hệ thần kinh trung ương:
- Trương lực cơ thay đổi liên tục (lúc tăng, lúc giảm) ở tứ chi
- Giảm khả năng vận động thô
- Phản xạ gân xương có thể tăng hoặc bình thường. Có các phản xạ nguyên thủy mức độ tủy sống, thân não, não giữa, vỏ não.
- Có các vận động không hữu ý: Kiểm soát đầu cổ kém, mồm há liên tục, chảy nhiều dớt dãi, cử động múa vờn ngọn chi (thường ở bàn tay và các ngón tay).
- Dấu hiệu tổn thương ngoại tháp: Rung giật, múa vờn
- Dinh dưỡng cơ: Không có teo cơ, ít co rút tại các khớp do trương lực cơ thay đổi (tăng trương lực cơ hoặc giảm trương lực cơ)
- Có thể rối loạn điều hòa cảm giác
- Thần kinh sọ não có thể bị liệt
- Các dấu hiệu khác: Động kinh, rối loạn nhai nuốt, trẻ có thể điếc ở tần số cao.
Phần lớn trẻ múa vờn có trí thông minh bình thường, phụ huynh có thể an tâm phần nào rồi nhé!
Do bất thường trong kiểm soát cử động như vậy nên trẻ bại não thể múa vờn khó có tư thế ngồi hoặc dáng đi bình thường. Ngoài ra các cơ ở mặt và lưỡi cũng bị ảnh hưởng nên trẻ khó bú (với trẻ còn bú) hoặc khó nuốt, khó nói.
Điều trị bại não thể múa vờn
Tìm kiếm để chữa trị phần não bị tổn thương là điều không tưởng trong thời điểm này. Phần não bị tổn thương không có khả năng hồi phục lại được nhưng cũng không tiến triển xấu đi. Tuy vậy, các cử động, tư thế và các vấn đề khác liên quan đến bại não có thể được cải thiện hay xấu đi sẽ tùy thuộc vào mức độ tổn thương của não và phần điều trị của chúng ta.
Một trẻ bị bại não sẽ trở thành một người lớn bại não. Vậy:
Điều nên làm là giúp đỡ trẻ khi trưởng thành có thể tự làm chủ cuộc sống với khiếm khuyết thể chất của mình và càng độc lập tự phục vụ chừng nào tốt chừng đó.
- Nên giúp trẻ phát triển vận động, giao tiếp, tự săn sóc và biết mở rộng mối quan hệ với người khác.
- Bố mẹ trẻ không nên làm mọi việc cho trẻ mà giúp đỡ trẻ vừa đủ để trẻ có thể tự học càng nhiều càng tốt.
Chúng ta phải làm gì?
Việc điều trị duy nhất là phương pháp phục hồi chức năng, luyện tập cho trẻ theo từng trường hợp đòi hỏi phải có lòng kiên trì. Chế độ dinh dưỡng còn phụ thuộc vào từng trẻ, từng thể bệnh để có cách cho trẻ ăn thích hợp, giàu các chất dinh dưỡng (thức ăn thường là lỏng, loãng, mềm dễ tiêu hoá và tránh trẻ bị sặc).
Việc phục hồi chức năng có thể giúp trẻ học để sử dụng phần không bị tổn thương nhằm làm những động tác mà mình muốn làm.
Nguyên tắc phục hồi chức năng và điều trị
- Giảm vận động không hữu ý bằng các điểm chủ chốt, tăng cường cơ lực ở một số nhóm cơ chính.
- Phá vỡ, ức chế phản xạ nguyên thủy (duỗi chéo, nâng đỡ hữu hiệu).
- Tạo thuận các vận động chức năng và kích thích phát triển vận dộng thô theo các mốc: lẫy, ngồi, bò quỳ, đứng, đi.
- Tăng cường khả năng độc lập trong sinh hoạt hàng ngày như: ăn uống, đánh răng, rửa mặt, tắm, đi vệ sinh, mặc quần áo…
- Kích thích giao tiếp sớm và phát triển ngôn ngữ tư duy.
Bạn nên tìm hiểu thêm bài viết: Điều trị bại não để biết về phương pháp phục hồi chức năng toàn diện cho trẻ bại não!
Vận động trị liệu
Theo các mốc phát triển về vận động thô của trẻ: Kiểm soát đầu cổ -> Lẫy -> Ngồi -> Quỳ -> Bò -> Đứng -> Đi -> Chạy.
Hoàn thành mốc vận động trước rồi chuyển sang mốc sau:
Kỹ thuật 1: Kỹ thuật điều chỉnh tư thế bất thường của trẻ bại não thể múa vờn có 1 tay gập, 1 tay duỗi hoặc 2 tay gập
Mục tiêu: Giúp trẻ đưa tay về vị trí trung gian
Thực hiện
- Tư thế: Đặt trẻ ngồi trên sàn, kỹ thuật viên ngồi đối diện với trẻ.
- Hai tay kỹ thuật viên cầm ở hai khuỷu tay của trẻ ở tư thế xoay trong của khớp vai, hơi đưa xuống thấp kéo về phía mình và dần dần nâng tay trẻ lên
Kỹ thuật 2: Tạo thuận phá vỡ tư thế tay co điển hình
Mục tiêu: Hạn chế tư thế tay co ở trẻ múa vờn
Thực hiện:
- Tư thế: trẻ nằm ngửa
- Kỹ thuật viên buộc cố định phía trên khuỷu để kéo vai và tay trẻ ra phía trước trong khi 2 khuỷu và cẳng tay trẻ tự do
- Tiêu chuẩn đạt được: tay trẻ đưa về vị trí trung gian
Kỹ thuật 3: Kỹ thuật tạo thuận phá vỡ phản xạ cầm nắm bệnh lý
Mục tiêu: Giúp trẻ xòe tay và cầm nắm dễ dàng
Thực hiện:
- Tư thế: trẻ ngồi hoặc nằm ngửa.
- Kỹ thuật viên ngồi cạnh trẻ
- KTV dùng ngón trỏ vuốt dọc cạnh ngoài bàn tay từ ngón út đến cổ tay
Tiêu chuẩn đạt: Trẻ duỗi các ngón tay
Tập luyện các sinh hoạt hằng ngày
- Đặt trẻ trong tư thế đúng khi: Bế trẻ, ngủ, ăn, nói chuyện, vệ sinh, mặc quần áo, mang giầy…
- Khi dạy trẻ làm các việc trong sinh hoạt hằng ngày, cần phải chia công việc thành nhiều bước nhỏ, thực hiện thành thạo từng bước một trước khi sang bước kế tiếp.
- Hướng dẫn gia đình hiểu được khó khăn của trẻ bại não, biết cách chăm sóc và tập luyện để giúp trẻ phát triển khả năng độc lập trong các sinh hoạt hằng ngày.
Tập luyện qua giao tiếp xã hội
- Tập luyện ngôn ngữ cho trẻ càng sớm càng tốt.
- Tập luyện về giao tiếp nhằm giúp trẻ sớm hội nhập xã hội
- Một số cách giao tiếp : Ra hiệu bằng nét mặt, tay, đầu, thân người, qua hình ảnh, vẽ, viết, đọc…
- Não cũng như cơ thể cần phải luyện tập, do đó phải kích thích sớm qua vui chơi.
Dụng cụ chỉnh hình và dụng cụ thích nghi
- Nẹp dưới gối, nẹp trên gối, nẹp bàn tay, nẹp cột sống, đai nâng cổ…
- Ghế bại não, ghế góc, bàn tập đứng, thanh song song, khung tập đi…
- Kích thích sớm thông qua chơi đùa giúp trẻ phát triển trí tuệ: kích thích về vận động, thăng bằng, kích thích các giác quan, cho trẻ chơi các đồ chơi có màu sắc, âm thanh…
- Hướng dẫn gia đình trẻ bại não biết cách sử dụng và làm một số dụng cụ trợ giúp đơn giản ại nhà cho trẻ như : gối vải, ghế ngồi, ván đứng sấp, khung đi, thanh song song, nạng, gậy, đai nâng cổ, nón bảo vệ đầu…
- Tự chế các vật dụng nhỏ thích nghi trợ giúp trẻ dễ dàng hơn trong các sinh hoạt như : muỗng, đủa, bàn chải đánh răng, ly uống nước…
Điện trị liệu
Điện thấp tần: Là dòng điện một chiều có điện thế không đổi trong thời gian điều trị
* Chỉ định: Trẻ bại não không có động kinh lâm sàng
* Chống chỉ định: Bại não có động kinh trên lâm sàng; Bại não thể co cứng nặng
* Các phương pháp điện thấp tần
+ Galvanic dẫn CaCl2 cổ
– Chỉ định: cho trẻ bại não chưa kiểm soát được đầu cổ, chưa biết lẫy.
– Mục đích: tăng cường cơ lực nhóm cơ nâng đầu-cổ.
– Kỹ thuật điện cực: Cực tác dụng mang dấu (+) có tẩm dung dịch CaCl2 đặt vào vùng cổ (C5-7); Cực đệm mang dấu (-) đặt ở vùng thắt lưng (L4-5).
– Cường độ: 03-0,5mA/cm2 điện cực.
– Thời gian điều trị: 15-30 phút/lần hàng ngày X 20-30 ngày.
+ Galvanic dẫn CaCl2 lưng
– Chỉ định: cho trẻ bại não chưa nâng thân mình (chưa biết ngồi)
– Mục đích: tăng cường cơ lực nhóm cơ nâng thân.
– Kỹ thuật điện cực: Cực tác dụng mang dấu (+) có tẩm dung dịch CaCl2 đặt vào vùng thắt lưng (L4-5); Cực đệm mang dấu (-) đặt ở vùng.cổ (C5-7) hoặc giữa 2 bả vai.
– Cường độ: 03-0,5mA/cm2 điện cực.
– Thời gian điều trị: 15-30 phút/lần/ ngày x 20-30 ngày.
Tử ngoại
– Chỉ định: Bại não có còi xương, suy dinh dưỡng, Bại não thể nhẽo
– Chống chỉ định: Bại não có kèm theo động kinh, lao phổi tiến triển, suy thận, suy gan, chàm cấp.
– Phương pháp: Tử ngoại B bước sóng 280-315 nm
– Thời gian: liều đỏ da độ 1 sau tăng dần lên (tổng liều 1-5 phút/lần ) x 20-30 ngày/đợt
Thuỷ trị liệu
– Chỉ định: Trẻ bại não không có động kinh lâm sàng
– Chống chỉ định: Trẻ bại não có động kinh lâm sàng
– Mục đích: Thư giãn, giảm trương lực cơ, tăng khả năng vận động có ý thức
– Phương pháp: Bồn nước xoáy Hubbard, bể bơi. Nhiệt độ nước 36-38oC
– Thời gian: 20-30 phút
Hoạt động trị liệu
Mục đích
- Tăng khả năng cầm nắm
- Tăng khả năng hoạt động trong sinh hoạt hàng ngày.
Các kỹ thuật Hoạt động trị liệu
- Huấn luyện kỹ năng sử dụng hai tay sớm: Kỹ năng cầm đồ vật, kỹ năng với cầm
- Huấn luyện kỹ năng sinh hoạt hàng ngày sớm: Kỹ năng ăn uống, Kỹ năng mặc quần áo, đi giày dép, vệ sinh cá nhân, kỹ năng tắm rửa, đánh răng, rửa mặt
- Huấn luyện kỹ năng nội trợ: Kỹ năng đi chợ, tiêu tiền, kỹ năng nấu nướng
- Huấn luyện kỹ năng nghề nghiệp: chọn nghề, học nghề cho phù hợp, giao thông.
Huấn luyện giao tiếp và ngôn ngữ
Mục tiêu của giao tiếp:
- Xây dựng mối quan hệ với mọi người.
- Học tập.
- Gửi thông tin.
- Tự lập hay kiểm soát được sự việc.
Huấn luyện về giao tiếp sớm bao gồm:
- Kỹ năng tập trung
- Kỹ năng bắt chước
- Kỹ năng chơi đùa
- Giao tiếp bằng cử chỉ, tranh ảnh
- Kỹ năng xã hội
Huấn luyện các kỹ năng về ngôn ngữ:
Mục tiêu: Tăng khả năng hiểu và diễn đạt ngôn ngữ.
Huấn luyện kỹ năng ngôn ngữ bao gồm:
- Kỹ năng hiểu ngôn ngữ
- Kỹ năng diễn đạt bằng ngôn ngữ
Huấn luyện trẻ Kỹ năng hiểu ngôn ngữ
Nguyên tắc dạy hiểu ngôn ngữ:
- Trẻ phải hiểu, biết ý nghĩa của âm thanh, từ và câu trước khi nói.
- Nói chuyện nhiều với trẻ, dùng ngôn ngữ đơn giản, nói chậm, to.
- Sử dụng dấu hiệu để giúp trẻ hiểu.
- Chỉ sử dụng 1 vài đồ vật hoặc tranh ảnh, chỉ một người hướng dẫn
- Động viên khen thưởng đúng lúc.
– Huấn luyện trẻ diễn đạt ngôn ngữ:
+ Mục tiêu: Trẻ sẽ tự nói/làm dấu/ chỉ vào các bức tranh.
+ Phương pháp:
• Bước 1: Đánh giá.
• Bước 2: Lập chương trình huấn luyện. Chọn 1 đến 2 kỹ năng cho đợt huấn luyện
• Bước 3: Đánh giá kết quả, lập chương trình huấn luyện tại nhà.
Giáo dục hòa nhập
– Huấn luyện các kỹ năng giáo dục tiền học đường
– Huấn luyện kỹ năng giáo dục đặc biệt và giáo dục hoà nhập
– Huấn luyện kỹ năng nhà trường:
+ Kỹ năng trước khi đến trường
+ Kỹ năng nhà trường